OpdrachtenBespiegelingKunsten in samenhangVoorbeeld-katern havo + vwo2v Zo zit de methode in elkaar De methode Bespiegeling — Kunsten in samen-hang bestaat uit één tekstboek voor havo én vwo. Het tekstboek telt in totaal negen hoofdstukken. In chronologische volgorde wordt vanuit een Europese invalshoek de geschiedenis van beeldende kunst, dans, drama en muziek behandeld. De verschillende kunstdisciplines worden conform de doelstellingen van het examen, zoveel mogelijk in samenhang met elkaar besproken. De leerstof is geschreven vanuit de zes tijdvakken en invalshoeken zoals genoemd in het examenprogramma. Voor vwo en havo zijn er afzonderlijke opdrachtenboeken. De methode biedt daarnaast aanvullende ict en voorziet ook in een boekvervangende digitale oplossing.v Zo zit het tekstboek in elkaar Zes van de negen hoofdstukken uit het tekstboek komen overeen met de zes tijdvakken die verplicht zijn voor het examen Kunst Algemeen. Deze zes hoofdstukken openen met een voor het tijdvak belangrijk kunstwerk, een tijdbalk en een inleidende tekst. Een hoofdstuk is vervolgens onderverdeeld in drie tot zes thema’s. Elk thema begint met een inleidende tekst, een kleinere tijdbalk en een kenmerkende afbeelding. Een thema bestaat uit een aantal paragrafen. Naast deze zes examenhoofdstukken vind je drie kleinere hoofdstukken. Ze behoren niet tot de examenstof maar geven je het totale historische overzicht. Deze hoofdstukken gaan over de klassieke oudheid, de vijftiende eeuw en de achttiende eeuw. Achterin het boek vind je een overzichtelijk schema met de belangrijkste begrippen en uitleg daarvan. Voorbeelden van muziek, dans en theater die in het tekstboek worden beschreven, zijn via de digitale component bij de methode te zien en te beluisteren. v Zo zit het opdrachtenboek in elkaarHet opdrachtenboek bestaat uit zes modules die overeenkomen met de zes examenonderwerpen. Een vwoleerling doet examen in vier van deze examenonderwerpen (tweejaarlijks wisselende stofbeperking). Het havoexamen bestaat uit drie examenonderwerpen. Een module is op gebouwd uit introductie, start, focus en research opdrachten. De introductieopdrachten zijn bedoeld als eerste kennismaking met het examenonderwerp. De startopdrachten helpen je de hoofdzaken van de tekst te begrijpen en te onthouden. De focusblokken zijn bedoeld als examentraining en lijken daarom ook op de echte examens. Met de researchopdrachten kun je actief en creatief met een deel van de leerstof aan de slag. Achterin in het opdrachtenboek vind je een overzichtelijke lijst met vakdisciplinebegrippen. v Zo zit het digitaal De digitale component bij Bespiegeling biedt naast alle beeld en geluidsfragmenten, aanvullende uitlegvideo’s en een uniek adaptief oefenprogramma voor begrips en kennistraining.v Zo zit dat met toetsen Bij elk examenonderwerp zijn er RTTIgecer tificeerde toetsen beschikbaar. Samen met de opdrachten en oefeningen in het opdrachtenboek zijn de toetsen dé voorbereiding op het examen.Direct aan de slag3 Inleiding 7a Cultuur van de kerk Elfde tot en met de veertiende eeuw 9 [ 18 pagina’s ] b Hofcultuur Zestiende en zeventiende eeuw 27 [ 24 pagina’s ] c Burgerlijke cultuur van Nederland 51 Zeventiende eeuw [ 14 pagina’s ] d Cultuur van Romantiek en realisme 65 Negentiende eeuw [ 18 pagina’s ] e Cultuur van het moderne 83 Eerste helft twintigste eeuw [ 30 pagina’s ] f Massacultuur 113 Vanaf 1950 [ 44 pagina’s ] Begrippen per kunstdiscipline 157 [ ca. 6 pagina’s ] Opdrachtenboek havo — Inhoudsopgave v Introductieopdrachten bij hoofdstuk 8 van het tekstboek [ pagina 5 ]v Startopdrachten bij hoofdstuk 8 van het tekstboek, thema 8.1 — Expressie [ pagina’s 6 en 7 ]v Focusopdrachten bij hoofdstuk 8 van het tekstboek, thema 8.1 — Expressie [ pagina’s 8 en 9 ]v Researchopdracht bij hoofdstuk 8 van het tekstboek [ pagina 10 ]3In dit voorbeeldkatern :Cultuur van het moderne Eerste helft twintigste eeuwe85 INTRODUCTIEv Lees en bekijk hoofdstuk 8, pp. 144– 147.1 Dazzle betekent letterlijk ‘verblinden’. Welke betekenis krijgt het woord ‘dazzle’ in het schilderij op v afbeelding 801 en op v foto 802 ? Noteer twee effecten die deze schilderstijl teweegbrengt.2 In de eerste helft van de twintigste eeuw, de tijd van de wereldoorlogen, veranderen de kunsten radicaal. In de beeldende kunst wordt de stap gezet naar volledig abstractie. v Bekijk afbeelding 801. Leg uit waarom dit schilderij een bijzondere plek inneemt tussen realistisch en abstract. 3 Hoofdstuk 8 is ingedeeld in vijf thema’s: Expressie, Oorlog, Techniek, Abstractie en Utopie. Blader door het hoofdstuk en lees hier en daar een inleiding. Bekijk de afbeeldingen. Beschrijf voor elk van de vijf thema’s in een of twee zinnen wat deze thema’s vertellen over kunst in de tijd van wereldoorlogen. 4 Bekijk Hexentanz van Mary Wigman [ v afbeelding 806 en video V803 ] en de Wassilystoel van Marcel Breuer, gemaakt in een van de ateliers van het Bauhaus. [ v afbeelding 853] De dansvoorstelling en de stoel zijn voorbeelden van twee tendensen die in de periode 1900–1945 in de kunst zichtbaar werden. Hexentanz is een dansvoorstelling die erg afwijkt van wat er tot die tijd aan dansvoorstellingen te zien was. Bij veel dansliefhebbers riep deze voorstelling woede op: is geen enkele traditie meer heilig? Wigman wilde met haar dans vooral confronteren en breken met de regels van de traditionele dans. Breuer wil niet per se confronteren en breken met de regels in de kunst, maar laten zien hoe je met nieuwe industriële materialen mooie en goede stoelen kunt maken. Bij hem gaat het eerder om de opbouw van een betere toekomst. Blader door hoofdstuk 8 en zoek van beide tendensen voorbeelden. Beargumenteer je keuze. Kies een creatieve vorm om je resultaat te presenteren, bijvoorbeeld een digitale presentatiemuur zoals de Padlett Wall. Bij hoofdstuk 8havo86Cultuur van het moderne Eerste helft twintigste eeuwe7 Ook wat betreft de vorm zijn expressionistische dansen als de Le sacre du printemps en de Hexentanz tegengesteld aan het bestaande klassieke ballet. Noem drie tegenstellingen tussen expressionistische dans en klassiek ballet.8 Noem drie kenmerken van Das Cabinet des Dr. Caligari die bijdragen aan het expressionistische karakter van de film. START Expressie v Lees en bekijk hoofdstuk 8, pp. 148 –149.1 v Bekijk afbeelding 8a. Leg deze cartoon uit aan de hand van wat je over Sigmund Freud hebt gelezen. 2 Leg uit hoe in Freuds werk het onderbewuste een inspiratiebron vormt voor expres sio nistische kunstenaars.3 v Bekijk video V 801. Noem aan de hand van Erwartung van Arnold Schönberg drie kenmerken van expressionistische muziek. Gebruik hierbij muzikale begrippen als toonhoogte, ritme, tempo, klankkleur en dynamiek.Hoekig v Lees en bekijk hoofdstuk 8, pp. 150 –151.4 Noem twee tegenstellingen tussen het impressionisme en het expressionisme.5 v Bekijk afbeelding 804. Leg aan de hand van zowel de vorm als de techniek uit waarom Fünf Kokotten typisch is voor het expressionisme.6 v Bekijk video V802. Le sacre du printemps is in vrijwel alles tegengesteld aan klassieke balletten uit de negentiende eeuw, zoals Het zwanenmeer of De notenkraker. Wat is qua onderwerp het grootste verschil tussen Le sacre du printemps en de genoemde negentiende eeuwse balletten?8 a What’s on a man’s mind8714 Waarom groeit de populariteit van jazz vooral dankzij de blanke orkesten? 15 Drie opeenvolgende stromingen in de vroege jazz zijn New Orleansjazz / Dixieland, Chicagostijl en swing. Noem van elk van deze stijlen twee kenmerken aan de hand van de volgende fragmenten: v V809 — Dixieland v V811 — Chicago-stijl v V812 of V814 — swingSurrealisme v Lees en bekijk hoofdstuk 8, pp. 156 – 157.16 In zijn Surrealistisch manifest beroept André Breton zich op de denkbeelden van Sigmund Freud. Omschrijf het verband tussen Freud en het surrealisme. 17 Na de Tweede Wereldoorlog wordt conceptuele kunst belangrijker. Fontein van Marcel Duchamp wordt wel het eerste conceptuele kunstwerk genoemd. Licht dit toe in je eigen woorden. Niet-westerse kunst als inspiratiebron v Lees en bekijk hoofdstuk 8, pp. 152 –153.9 v Bekijk afbeelding 808. Pablo Picasso heeft zich bij het maken van Les demoiselles d’Avignon laten inspireren door Afrikaanse maskers. Het schilderij wordt gezien als een belangrijke voorloper van het kubisme. Noem drie kenmerken van het kubisme die je in dit schilderij herkent. 10 De voorstelling La création du monde heeft een duidelijke boodschap aan de westerse beschaving. Leg deze boodschap in je eigen woorden uit.11 v Bekijk afbeelding 810 en video V 807. De absolute ster van de Revue Nègre is Josephine Baker. Het clichébeeld dat het Westen heeft van Afrika wordt in deze revue uitvergroot. Beschrijf dit clichébeeld aan de hand van de poster en het filmfragment. 12 Het expressionisme zet zich af tegen bestaande academische regels in de kunsten. Dit geldt zowel voor muziek, dans als beeldende kunst. Leg uit dat de belangstelling voor nietwesterse kunst samenhangt met dit kenmerk van het expressionisme. Jazz v Lees en bekijk hoofdstuk 8, pp. 154 –155.13 Jazz is in de eerste helft van de twintigste eeuw vooral de muziek van en voor Afro Amerikanen, maar blanke orkesten spelen een belangrijke rol bij de verbreding van het publiek. Geef hiervan twee voorbeelden.Bij hoofdstuk 8havo88Cultuur van het moderne Eerste helft twintigste eeuwe FOCUS Dissonant Een muzikale samenklank heet dissonant als het klinkt alsof de noten niet goed bij elkaar passen. Vaak wordt dissonant door minder geoefende luisteraars verward met vals. In 1909 schrijft Arnold Schönberg Erwar-tung. Hij noemt dit stuk een monodrama, een opera met slechts één personage. De muziek van Erwartung is een voorbeeld van atonale muziek. v Beluister video V801.1 De tonen die Schönberg hier combineert klinken verrassend. Wat is het belangrijkste verschil tussen tonale muziek en de atonale muziek die je hier hoort? Volgens Schönberg zorgt atonale muziek voor een abstracte muzikale ruimte waar boven en onder, links en rechts, voor en achteruit niet meer bestaan. Een ruimte waarin de muziek alle kanten uit kan. v Beluister video V801.2 Dit is een fragment uit Erwartung. De dissonante samenklank is niet het enige muzikale aspect wat hier afwijkt van wat de luisteraar gewend is. Beschrijf het verschil qua melodie en ritme tussen dit fragment en meer gebruikelijke, tonale muziek. Schönberg beschrijft in Stil und Gedanke (1930) dat muzikale stijl nooit het idee mag overheersen. Als muzikale regels en afspraken (stijl) genegeerd worden, kan muziek beter dienstbaar zijn aan de inhoud, bijvoorbeeld aan het overbrengen van emoties. In Erwar-tung versterkt de muziek de verschillende stemmingen van de hoofdpersoon. v In het begin van dit fragment kun je die emoties omschrijven als onzeker, bang en onderzoekend: hoor ik wat … zie ik wat? v Dan volgt een moment van opperste verwarring en schrik: het zal toch niet zo zijn dat? v Tenslotte het volle besef bij het hoofdpersonage dat ze het dode lichaam van haar geliefde heeft gevonden. 2 Beluister v video V801 en lees onder staande tekst die bij het fragment hoort. Beschrijf bij elk van de drie hierboven beschreven momenten hoe de muziek de stemmingen onderstreept. Ga in op samenklanken, melodie en ritme.Aber so lang hab ich ihn nicht gesehn … Nein, das ist nicht der Schatten der Bank …Da ist jemand … Er atmet nicht … Feucht … hier fließt etwas … Es glänzt rot … Ach, meine Hände sind wund gerissen … Nein, es ist noch naß, es ist von dort … Ich kann nicht … Das ist er! VertalingMaar ik heb hem al zo lang niet gezien … Nee, dat is niet de schaduw van de bank … Dat is iemand …Hij ademt niet …Vochtig … er stroomt hier iets … Een rode glans … Ach, ik heb mijn handen opengehaald … Nee, het is nog nat, het komt daarvandaan … Ik kan het niet … Hij is het! 4 Waarom past de atonale muziek van Schönberg zo goed bij de uitgangspunten van het expressionisme? 5 Atonale muziek is zelfs voor een geoefende pianist erg moeilijk om te spelen. Leg uit waarom. v Expressie v Invalshoek Esthetica89 v Beluister video V812.8 In dit nummer klinken zo nu en dan dissonanten. Noem daarnaast nog twee manieren waarop deze ‘swingende’ muziek losjes afwijkt van de regels die traditioneel gelden voor muziek. 9 Anders dan de atonale muziek van Schönberg is de swingmuziek van Duke Ellington bij een breed publiek geliefd. Verklaar dit verschil aan de hand van de twee fragmenten v V801 en v V812. Na de Tweede Wereldoorlog is het doorbreken van de gangbare muzikale conventies een van de kenmerken van de ‘free jazz’. Het resultaat kun je vergelijken met wat Schönberg het invullen van de ‘abstracte muzikale ruimte’ noemde. v Beluister video V9xx.10 Je hoort een opname van het album Free Jazz van Ornette Coleman (1930–2015). Beschrijf aan de hand van dit voorbeeld hoe de free jazz gebruikmaakt van de ‘abstracte muzikale ruimte’. Ga in op toonhoogte, tempo en ritme. Schönberg begrijpt heel goed dat zijn muziek niet door iedereen gewaardeerd zal worden:Als iets kunst is, is het niet voor iedereen, en als het wel voor iedereen is, is het geen kunst. (Uit: Arnold Schönberg, Neue Musik, veraltete Musik, Stil und Gedanke, 1930.)6 In de tijd van het expressionisme neemt de kloof tussen kunstenaar en publiek toe. Leg uit dat dit ook een gevolg is van de uitgangspunten van het expressionisme. De expressionistische muziek van componisten als Schönberg, Milhaud en Stravinsky wordt uitgevoerd in klassieke concertzalen, de jazzmuziek van Duke Ellington wordt vooral in nachtclubs gespeeld. Het publiek mag dan verschillen, de overeenkomsten tussen beide muzieksoorten zijn groter dan je misschien zult denken. Milhaud en Stravinsky zijn duidelijk door jazzmuziek beïnvloed, en Ellington luisterde goed naar de klassieke muziek van zijn tijd. Alle drie zoeken ze naar nieuwe harmonieën en maken ze in hun muziek veelvuldig gebruik van dissonanten. Toch zijn er ook muzikale verschillen. v Beluister video V812.7 Noem twee manieren waarop deze ‘swingende’ muziek afwijkt van de expressionistische klassieke muziek. Jazzmusici houden ervan om net even ‘buiten de lijntjes’ te kleuren en zich niet helemaal te houden aan geldende regels. Dit geldt voor de muziekstijlen waaruit de jazz is voortgekomen, zoals de ragtime en de blues, maar ook voor swingjazz die enorm populair is in de jaren dertig.8d Ornette Coleman, Free Jazz, albumcover (1958)Bij hoofdstuk 8havoNext >