< Previous41Vertaaltips voor het participium1 Een participium vertaal je ▶ bijvoeglijk Puella ridens intrat. Het lachende meisje komt binnen. ▶ dubbelverbonden Puella ridens intrat. Het meisje komt lachend binnen.2 Een participiumwoordgroep is een participium met alle woorden die erbij horen. Puella patrem fratribus parvis fabulam longam narrantem invenit. Het meisje vindt haar vader, die aan de kleine broertjes een lang verhaal vertelt.3 Vaak vertaal je een participiumwoordgroep met een bijzin. Puer patrem vocans intrat. De jongen komt binnen, terwijl hij vader roept. De jongen, die vader roept, komt binnen.4 Voor de bijzin waarmee je participiumwoordgroep vertaalt, kies je wat het beste past: die/dat, terwijl/toen, omdat, hoewel5 Het ppa vertaal je gelijktijdig, in dezelfde tijd als de persoonsvorm: Pater filium vocans intrat. Vader komt binnen, terwijl hij de zoon roept. Pater filium vocans intravit. Vader kwam binnen, terwijl hij de zoon riep.6 Het ppp vertaal je voortijdig, een tijd ‘eerder’ dan de persoonsvorm: Filius a patre vocatus respondet. De zoon, die door vader geroepen is, antwoordt. Filius a patre vocatus respondit. De zoon, die door vader geroepen was, antwoordde.7 Het ppp van een deponens vertaal je voortijdig of gelijktijdig, maar altijd actief: hortatus = 1 aansporend 2 aangespoord hebbend8 Een acp is een accusativus met een participium(woordgroep) waarbij je het particpium in het Nederlands vertaalt alsof er een infinitivus staat. Pueros per viam currentes video. Ik zie de jongens door de straat rennen.9 Zelfstandig gebruik Net als ieder ander bnw kan het participium als znw in de zin staan: ▶ Domum habitantes absunt. De bewoners van het huis zijn afwezig. ▶ Victi ad urbem ducuntur. De overwonnenen worden naar de stad geleid. ▶ Morituri te salutant. Zij die gaan sterven groeten u.10 Dominant participium: Ab urbe condita Vanaf de stichting van de stad. De geschiedschrijver Livius gaf zijn werk de titel Ab urbe condita, een woordgroep met een bijvoeglijk participium die je op het eerste gezicht vertaalt als ‘vanaf de gestichte stad’. Deze vertaling geeft de bedoeling niet goed weer: het gaat om de geschiedenis ‘vanaf de stichting van de stad’. In deze woordgroep is weliswaar het znw urbe het gram-maticale kernwoord, maar in de betekenis staat het participium condita centraal. We spreken in zo’n geval van een dominant gebruikt paricipium.48OVERZICHT GRAMMATICATIPS VOOR HET VERTALEN VAN EEN LATIJNSE ZINEnkelvoudige zinKernzin ▶ Zoek in de zin de persoonsvorm. ▶ Zoek het onderwerp van de zin. ▶ Kijk naar het werkwoord: zijn er nog andere aanvullingen nodig of mogelijk? ▶ Zoek deze (zonodig) op – dan heb je de kernzin te pakken. ▶ Vertaal de kernzin. ▶ Vertaal stuk voor stuk de overige woord(groep)en. ▶ Vertaal tenslotte de zin als geheel.Woord-voor-woordEerst bekijk je ieder woord van de zin apart. Je gaat per woord als volgt te werk: ▶ Benoem de woordsoort. ▶ Benoem de vorm (indien van toepassing). ▶ Noem andere grammaticale informatie (vb dit werkwoord gaat met de dativus). ▶ Vertaal het woord nauwkeurig (dus in het juiste getal, de juiste tijd, e.d.).Je vertaalt de hele zin pas als je alle woorden zo hebt benoemd en vertaald.Samengestelde zin ▶ Lees eerst de hele zin door. ▶ Zoek de persoonsvormen en de voegwoorden als schakel tussen de delen. ▶ Bekijk of de voegwoorden een bijzin inleiden of delen van de hoofdzin verbinden. ▶ Noteer de bijzin(nen), ieder apart op een nieuwe regel. ▶ Bekijk of er een infinitivus in de zin staat; zo ja, bij welke persoonsvorm deze hoort. ▶ Is het een aci of een nci? ▶ Noteer de volledige woordgroep. ▶ Bekijk of er een participium in de zin staat, en zo ja, met welk woord het congrueert. ▶ Is het een participiumwoordgroep of een ablativus absolutus? ▶ Noteer de volledige woordgroep. ▶ Bekijk of er een nd-vorm in de zin staat. ▶ Is het een gerundium, een gerundivum of een gerundivum van verplichting? ▶ Noteer de volledige woordgroep. ▶ Dan houd je de hoofdzin(nen) over; schrijf deze (ieder) op een nieuwe regel. ▶ Vertaal de hoofdzin(nen). ▶ Zet achter iedere bijzin je vertaling. ▶ Zet je vertaling achter iedere woordgroep met infinitivus, participium of gerundi(v)um. ▶ Vertaal als laatste het geheel door elke bijzin en elke woordgroep met inf/ptc/ger op de juiste plek in de hoofdzin op te nemen.49STIJLMIDDELENMet ‘de stijl van een schrijver’ wordt het taalgebruik bedoeld dat voor hem opvallend of kenmerkend is. ‘Stijl’ is de persoonlijke optelsom van bijvoorbeeld zinsbouw, woordkeus, beeldspraak, beschrijvingen, klank, ritme. Stijlmiddelen zijn de middelen die een schrijver tot zijn beschikking heeft om zijn taalgebruik kracht bij te zetten. Hieronder staat een alfabetische lijst van stijlmiddelen.alliteratieHerhaling van de beginletter of beginklank.Hiep hiep hoera!anafoorHerhaling van hetzelfde woord aan het begin van een reeks zinnen/zinsdelen.Scipio versloeg Hannibal, Scipio nam Carthago in, Scipio heeft Rome gered.antithese of tegenstellingAccentuering door contrast met het tegen-deel.Niet vluchten, maar pal staan.Elkaar door dik en dun steunen.apostrofeDe spreker richt zich tot iemand anders dan zijn directe publiek, soms iemand die al over-leden is.Lieve Carla, jij zou het mooi gevonden hebben, als je gezien had wat wij hier voor jou gezongen hebben. assonantieKlankherhaling.Lief dier.asyndetonHet weglaten van verbindingswoorden(vergelijk polysyndeton).Ik, jij, iedereen vindt dit.Veni, vidi, vici.Kan ook een tegenstelling accentueren.Niet ik, jij hebt dit gedaan.brevitasBeknopte formulering, iets uitdrukken met een minimum aantal woorden (zie ook ellips).Such is life...C’ est la vie...chiasmeTwee overeenkomstige termen worden in tegengestelde volgorde geplaatst, geformu-leerd in een schema a- b, b –a. Praatjes genoeg, maar weinig resultaat.Dames en heren, jongens en meisjes.climaxEen reeks van minimaal drie woorden die ervoor zorgt dat de spanning toeneemt; werkt toe naar een hoogtepunt.Dat wordt lachen, gieren, brullen.ellipsUit een zin worden een of meer woorden weggelaten. Soms ontstaat hierdoor een ongrammaticale zin.Jij krijgt altijd aandacht, ik nooit.Oost west, thuis best.Ik ook van jou.enallage of hypallageEen bijvoeglijk naamwoord hoort grammati-caal bij het ene woord en inhoudelijk bij het andere.Een lekker kopje koffie.eufemismeIets met een mooier of vriendelijker woord voorstellen dan het in werkelijkheid is.‘prijsaanpassing’De veestapel ruimen.‘in between jobs’hyperbatonWoorden die grammaticaal bij elkaar horen uit elkaar plaatsen (zie ook poëtische tek-sten).‘Ik wil’, zei hij en rekte zich behaaglijk uit, ‘nu eindelijk gaan slapen’.hyperboolZeer sterke overdrijving.Ik mag ook nooit iets!Ik lach me dood.ironieMilde vorm van spot. Vaak zegt de spreker/ schrijver iets anders dan hij eigenlijk bedoelt. De bedoeling blijkt uit de manier van spreken of wordt in de tekst toegelicht.Tegen een laatkomer: ‘Het spijt me dat we alvast begonnen zijn.’53TEKSTSOORTENRETORISCH PROZA (CICERO)Retorica is de kunst van het overtuigen. De spreker probeert zijn publiek te beïnvloeden door de inhoud van wat hij zegt (inventio), door een handige ordening (dispositio) en door een boeiende stijl (elocutio).OverredingsleerconciliareHet publiek positief stemmen over de spreker zelf en over degene van wie hij de zaak bepleit.docēreHet publiek vertellen hoe het zit (en hoe de spreker graag wil dat men de feiten ziet).movēreEmotie oproepen bij het publiek: verontwaardiging, medelijden, woede.Indeling van de redevoeringexordiumInleiding, waarin de redenaar probeert de welwillende aandacht van het publiek naar zich toe te trekken.narratioUiteenzetting van de feiten, zoals de spreker graag wil dat het publiek die ziet.propositioStellingname.argumentatioBewijsvoering: het met argumenten onderbouwen van het eigen standpunt (en het weerleggen van dat van de tegenpartij).peroratioAfronding, een gloedvol slotbetoog waarin alle registers van pathos opengaan.Retorische stijlmiddelenexclamatioUitroep (in het Latijn vaak in de accusativus).Nugas! Onzin!gedachte- herhalingHerhaling van eenzelfde begrip in minstens drie synoniemen.Hij is weg, heeft de benen genomen, de plaat gepoetst.personificatieEen stad, land, voorwerp of abstract begrip wordt als persoon ten tonele gevoerd.O, Amsterdam, wat is er van je geworden!praeteritioDe spreker kondigt aan dat hij iets niet zal bespreken, maar zegt het daarmee intussen toch. Ik ga het nu niet hebben over het feit dat je altijd te laat bent - waar het in dit gesprek om gaat is ...57STAMTIJDENLIJSTHieronder staat de lijst van stamtijden die bij het eindexamen Latijn bekend worden verondersteld.praesensstamperfectumpppbetekenisaccipioaccepiacceptum1 ontvangen, aannemen 2 vernemenagoegiactum1 leiden, voeren 2 doenaperioaperuiapertumopenen, openbarenaspicio aspexiaspectumbekijken, aankijkenaufero abstuliablatum1 wegnemen 2 se zich verwijderencado cecidivallencaedo cecidicaesumvellen, neerslaancapio cepicaptumpakken, nemencedo cessi1 (aan de kant) gaan 2 toegevencenseo censuicensumvan mening zijncerno crevionderscheiden, zienclaudo clausiclausumsluitencogo coegicoactum1 bijeenbrengen 2 dwingencolo coluicultum1 verzorgen 2 bebouwen 3 vererencomprehendo comprehendicomprehensum1 grijpen 2 begrijpenconsulo consuluiconsultum1 beraadslagen 2 + acc raadplegen credo credidigeloven, vertrouwencresco crevigroeiencupio cupivigraag willen, verlangencurro cucurrirennendecerno decrevidecretumbeslissendefendo defendidefensumverdedigendesero deseruidesertumverlatendico dixidictumzeggendisco didicilerendivido divisidivisumverdelendo, dare dedidatumgevendoceo docuidoctumonderwijzen 63a / ab + abl1 vanaf 2 doorabeo, abireweggaanabiipf van abeoablatusppp van auferoabstulipf van auferoabsum, abesseafwezig zijnacenaccedo, -ere1 gaan naar 2 naderenaccendipf van accendoaccendo, -ereaansteken, ontstekenaccensusppp van accendoaccepipf van accipioacceptusppp van accipioaccessipf van accedoaccidipf van accidoaccido, -eregebeuren accipio, -ere1 ontvangen, aannemen 2 vernemenacer, acris, acrescherp, felacies, -ei 5slaglinieactusppp van agoad + acc1 naar, tot 2 bijaddidipf van addoaddo, -eretoevoegen adduco, -erebrengen (naar)adeo bijwzo(zeer) adeo, adire (ad) + accgaan naaradfuipf van adsumadhibeo, -ēretoepassen, gebruikenadhucnog, tot nu toeadiipf van adeo, adireadipiscor, adipisciverkrijgenadmitto, -eretoelatenadsum, adesse (+ dat)aanwezig zijn (bij)adulescens, -entis mjongeman, jongenadventus, -us 4aankomstaedificiumgebouwaedifico, -arebouwenaeger, aegra, aegrumziekaegre bijwmet moeiteaequus, -a, -um1 gelijk, effen 2 rechtvaardigaes, aeris o1 koper, brons 2 geldaestimo, -are1 schatten 2 beschouwen alsaestus, -us 41 hitte 2 brandingaetas, aetatis vleeftijdaffectusppp van afficioaffero, -ferre1 brengen naar 2 berichtenafficio, -eretreffen, vervullenager, agriakkeraggredior, aggredi1 aanvallen 2 beginnen (aan)aggressus sumpf van aggredioragmen, agminis orij, stoetago, agere1 leiden, voeren 2 doenait, mv aiunt1 hij/zij zegt 2 hij/zij zeialienus, -a, -umvreemd, van een anderalii … alii mvsommige(n) … andere(n)aliquando bijweens, ooitaliqui, aliqua, aliquod1 ev een (zekere), een of andere 2 mv sommige, enigealiquidietsaliquisiemandalius … aliusde een … de ander alius -a, -udanderalo, alerevoedenalter, altera, alterumde een, de ander (van twee)alter ... alterde een … de anderaltus, -a, -um1 hoog 2 diepamicavriendinamicusvriendamisipf van amittoamissusppp van amittoamitto, -ereverliezenamo, -arehouden van, liefhebbenamor, amoris mliefdeamplus, -a, -um1 ruim, groot 2 belangrijkan 1 in vraag of 2 utrum … an (of) … of anima(levens)adem, zielNASLAGLIJST VAN BASISWOORDENS∙P∙Q∙R SUMMA is een onmisbaar naslagwerk Latijn voor élke leerling in de bovenbouw van het gymnasium en is bruikbaar naast elke lesmethode.S∙P∙Q∙R SUMMA is geheel afgestemd op het examenprogramma en bevat de volgende onderdelen:v Een overzicht van de grammaticale begrippen.v Een uitleg van de literaire termen met duidelijke voorbeelden.v Een handig register van veel gebruikte afkortingen.v Strategische vertaaltips.v Een stamtijdenlijst.v Een praktische naslaglijst van circa 1350 basiswoorden. v OOK HANDIG: Uitlegvideo’s bij de grammatica en digitale oefeningen. Ga naar www.staalroeland.nl/SUMMA voor meer informatie.www.staalroeland.nl7 8 9 4 92 0003 479AUTEURSADRIAAN KEGELSIMON ROOSJENAGNES SCHAAFSMAPAUL VISSERNext >