< Previous206 Bekijk afbeelding 2.4, Boy falls from tree van Jeff Wall. Beschrijf waardoor deze foto iets ‘onwerkelijks’ krijgt.7 In een interview zegt Jeff Wall over Boy falls from tree: ‘Het is niet alleen mijn herinnering. Hij is ook van miljarden anderen. Hij is niet mijn eigendom. En dat vormde ook de aantrekkingskracht ervan.’ Wat denk je dat Wall hiermee bedoelt?8 Bekijk V205, de trailer van Exit Through the Gift Shop. Noem twee kenmerken van de vormgeving die typisch zijn voor een documentaire. Noem één ‘verdacht’ kenmerk waardoor je zou kunnen twijfelen of de documentaire echt is.9 Bekijk V206, het interview met The Yes Men bij BBC World. Noem twee argumenten die deze fictieve medewerker, Jude Finisterra, geeft voor de koerswijziging van Dow Chemical. Wat vind je ervan dat The Yes Men bewust liegen om aandacht te vragen voor een maatschappelijk probleem? Leg je antwoord uit. Verdiepen10 Voices of Finance staat in een lange traditie van verhalende dans. Klassieke balletten hebben vaak sprookjesthema’s met levenslessen. Moderne dans is meestal abstracter, maar verbeeldt ook geregeld verhalen of thema’s in dans. Kies uit allebei de rijtjes een werk en onderzoek:v Welk verhaal of thema erin wordt verteld.v In hoeverre het fictie is, of gebaseerd op feiten.v Hoe het verhaal of thema tot uitdrukking komt in de dans.v De overeenkomsten en verschillen. Verkennen1 De dimensie Feit & fictie is een manier om naar kunst te kijken. Denk aan een film, theater of dansvoorstelling die je hebt gezien en die indruk op je heeft gemaakt. Was deze volledig verzonnen, gebaseerd op feiten, of iets ertussenin? En heeft dat jouw oordeel beïnvloed?2 De satirische animatieserie South Park zorgt regelmatig voor een rel, doordat de makers beroemdheden als personage opvoeren en allerlei extreme situaties laten meemaken. Ken jij nog meer tvprogramma’s of films waarin de werkelijkheid bewust wordt verdraaid? Noem er minstens twee en beschrijf kort waar ze over gaan. Verbreden3 Bekijk V201 en V202, twee versies van Richard III. Beschrijf aan de hand van de vormgeving hoe beide voorstellingen zijn aangepast aan de moderne tijd. Aan welke hedendaagse machthebbers doen deze twee Richards jou denken? Leg je antwoord uit.4 Bekijk de eerste scène van Voices of Finance, V203 (0:00–2:40). Hierin komt een equity analyst (financieel expert) aan het woord, die uitlegt waarom hij het terecht vindt dat hij zo veel verdient. Welke argumenten geeft hij? Ben jij het met hem eens? Leg je antwoord uit.5 Bekijk V203. Op sommige momenten wordt de tekst verbeeld in de dans. Wanneer de danser bijvoorbeeld zegt: ‘vind ik de verhouding tussen werk en beloning in balans?’, zien we hem balanceren op één voet. Geef nog twee voorbeelden uit deze eerste monoloog.OpdrachtenDimensies Feit & fictie221het succes van een kunstenaar. Denk daar bij aan de mensen die verbonden zijn aan kunstacademies, galeries, musea en de pers. Presenteer je onderzoek in een infographic.14 Bekijk afbeelding 2.07 en V209. Op 12 november 2008 wordt een wel heel bijzondere editie van de New York Times gratis uitgedeeld in New York: de krant bevat alleen maar positief nieuws. Het blijkt opnieuw een stunt van The Yes Men, die mensen willen wakker schudden en laten zien hoe een betere wereld er zou kunnen uitzien. Ontwerp een fictieve voorpagina van een Nederlandse krant, waarbij je het nieuws manipuleert. Denk na over het verhaal dat je wilt vertellen: is het positief of negatief? Tip: kijk ter inspiratie op de satirische nieuwssite De Speld. Verbinden15 ‘Speelfilms zijn fictie, maar documentaires horen de feiten te tonen.’ Schrijf een korte reflectie waarin je beargumenteert of je het met deze stelling eens bent, of houd er in de klas een discussie over. NB Hou er rekening mee dat er van klassieke balletten verschillende versies bestaan. Geef daarom aan welke versie je hebt bestudeerd.v Klassiek ballet Het Zwanenmeer, Notenkraker en Muizenkoning, Giselle, Coppeliav Moderne dans Akram Khan, Until the Lions Sidi Larbi Cherkaoui, Fractus V ISH & Junior Company, Narnia Alida Dors, Built for it11 Bekijk V208. Wetenschappers vinden het vaak lastig uit te leggen waar hun onderzoek over gaat. Het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Science heeft daarom een ludieke actie bedacht: the Dance your Ph. D. contest. Dit is een prijsvraag die wetenschappers oproept om hun promotieonderzoek in een dansfilm uit te beelden. Maak in groepjes een dansfilm waarin je lesstof uit een van je schoolvakken uitbeeldt. Bedenk eerst hoe je de inhoud kunt vertalen naar dans en maak een storyboard. Film vervolgens jullie choreografie en presenteer je dansfilm aan de klas.12 Ga op zoek naar vier fotografen die net als Jeff Wall in hun werk bewust de werkelijkheid manipuleren. Kies van iedere fotograaf één werk uit. Beschrijf de voorstelling en vervolgens waar hun ingreep uit bestaat (enscenering van de werkelijkheid, digitale bewerkingstechnieken, etc.). Beschrijf ook welk effect dit op jou heeft. Presenteer je onderzoek in een Prezi of PowerPoint aan de klas.13 Exit Through the Gift Shop laat zien dat het succes van een kunstenaar van meer afhangt dan alleen de kwaliteit van het kunstwerk. Uiteindelijk is het hele ‘culturele veld’ hiervoor verantwoordelijk. Breng in kaart wie er allemaal werkzaam is in het culturele veld van de beeldende kunst en hoe zij al dan niet kunnen bijdragen aan Nepkrant van The Yes Men (2008).22.7102Schoonheid, stevigheid en bruikbaarheidArchitectuur13Disciplinesenorm vergroot. Lange tijd waren (bak) steen en hout de belangrijkste bouwmaterialen. Vanaf de negentiende eeuw gebruiken architecten steeds meer industriële materialen, zoals gietijzer en staal. Weer later volgt kunststof. Eind twintigste eeuw helpen computers complexe constructies te berekenen die spectaculaire, gekromde vormen mogelijk maken. In dit hoofdstuk komen vijf gezichtsbepalende architectuurstromingen in Nederland van de afgelopen 100 jaar aan de orde. Architectuur is de kunst van het ontwerpen van de gebouwde omgeving: gebouwen, interieurs, landschappen en steden. Architectuur is dus een vorm van ‘toegepaste’ kunst. De Romeinse architect Vitruvius schreef ruim 2000 jaar geleden dat architectuur drie principes kent: schoonheid, stevigheid en bruikbaarheid. En eigenlijk geldt dat nog steeds. Een gebouw moet er aantrekkelijk uitzien, moet stevig zijn en moet handig in het gebruik zijn. In de loop van de geschiedenis hebben technologische ontwikkelingen en nieuwe materialen de mogelijkheden 103Structuralisme Deze Nederlandse stroming is een reactie op de architectuur van het modernisme. Kleinschalig in plaats van grootschalig, met aandacht voor de menselijke maat. Geen strakke vormen, maar geschakelde blokken met veel variatie — zoals de Kubuswoningen (1984) van Piet Blom in Rotterdam. De huizen zijn gekanteld en op hun punt gezet. Blom noemt zijn ontwerp een ‘stedelijk dak’ met de structuur van een bos, waarin mensen wonen zoals vogels in nesten. Direct onder de woning kun je spelen of wandelen. Daaronder raast de metro.Piet Blom, Kubuswoningen, Rotterdam (1984). Zie ook V1302.Modernisme Deze internationale stroming pleit vanaf circa 1920 voor een functionele en zakelijke architectuur met moderne industriële bouwmaterialen zoals beton en staal. Form follows function is de regel, gebouwen zonder decoratie dus, want dat werd als overbodig beschouwd. Een beroemd voorbeeld is de Van Nellefabriek van Brinkman & Van der Vlugt (1931), die sinds 2014 op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. Een paleis van staal en glas voor de moderne arbeider, waar hij kan werken omgeven door licht en ruimte.Brinkman & Van der Vlugt, Van Nellefabriek, Rotterdam (1932). Zie ook V1301.13.213.119201930194019501960197019801990200020102020modernismestructuralismepostmodernismesupermodernismeneotraditionalisme13104Neotraditionalisme Eind twintigste eeuw ontstaat opnieuw een tegenreactie op de modernistische architectuur. Het neotraditionalisme — ook wel ‘retroarchitectuur’ genoemd — keert terug naar bouwstijlen uit het verleden, inclusief grachten en pleintjes. Kenmerken zijn kleinschaligheid en een dorps karakter. Een voorbeeld is de nieuwbouwwijk Brandevoort bij Helmond. Stadskern De Veste is opgebouwd als oud vestingstadje, met poortjes, binnenhofjes en zelfs torentjes. Steeds meer Nederlandse nieuwbouwwijken worden gebouwd in deze ‘traditioneel Hollandse stijl’. Maar sommige architectuur critici noemen deze bouwstijl ‘de nieuwe truttigheid’.Wissing, Van Beek & Krier, Brandevoort, Helmond (2000–2017). Zie ook V1304.Postmodernisme Deze internationale stroming reageert ook op de strakke, functionele ontwerpen van het modernisme. Postmoderne architectuur gebruikt vaak uitbundige kleuren, vrije vormen en speelse details, en gebruikt stijlen uit het verleden. Het Groninger Museum (1994) van Alessandro Mendini is een bekend voorbeeld van postmoderne architectuur in Nederland. Het museum bestaat uit drie eilanden met een eigen functie, vorm en bouwstijl. Samen vormen ze een verrassend, veelkleurig gebouw.Alessandro Mendini en anderen, Groninger Museum, Groningen (1994). Zie ook V1303.Disciplines Architectuur13Supermodernisme Deze internationale architectuurstroming bouwt weer strak en industrieel, maar gebruikt dankzij computers ook opvallende vormen. Dit levert grootschalige, sensationele gebouwen op die een statement maken: look at me! Een voorbeeld is het voormalige hoofdkantoor van ING. Deze ‘schoen’ van aluminium en glas is een echte blikvanger aan de snelweg bij Amsterdam. Het gebouw staat op zestien stalen kolommen en heeft een transparante glazen gevel. In de neus bevindt zich een auditorium met 250 zitplaatsen.Meyer & Van Schooten, ING House (2002).13.413.313.5105Functie Van oudsher kon je aan de vorm van een gebouw meteen de functie herkennen. Een kerk had een klokkentoren en een gerechtsgebouw een statige, klassieke entree met zuilen. Tegenwoordig ontwerpen nog maar weinig architecten traditionele, herkenbare gebouwen. Je kunt dus niet meer zo makkelijk aan de buitenkant aflezen of een gebouw bedoeld is om in te wonen of te werken. Maar ook minder traditionele gebouwen hebben vaak een bepaalde uitstraling die past bij de functie van het gebouw. Het Gerechtsgebouw van Rotterdam heeft als grondvorm een stevig massief vierkant, met muren van grote blokken natuursteen. Hierdoor krijgt het gebouw een strenge, gesloten en autoritaire uitstraling. Dat past goed bij een gerechtsgebouw.Kraaijvanger Urbis, Rob Ligtvoet, Gerechtsgebouw Rotterdam (1996). Massimiliano Fuksas, De Blob (entree winkel centrum de Admirant), Eindhoven (2003–2010). Zie ook V1305.Een gebouw kan een bepaald gevoel oproepen. Je voelt je er prettig, of juist niet. Dat heeft te maken met de uitstraling van het gebouw. Er zijn verschillende kenmerken die voor een bepaalde uitstraling zorgen. In deze paragraaf leer je aan de hand van zes kenmerken hoe gebouwen zich van elkaar onderscheiden: functie, vorm, omgeving, materiaal, constructie en visie.Zes kenmerken13Vorm Klassieke gebouwen hebben vaak symmetrische vormen, een statige gevel, een centrale entree en ornamenten (versieringen) die de status verhogen. Het modernisme breekt met deze traditie. Men bouwt niet langer pronkgevels (façades), zonder verband tussen de buitenmuur en de ruimtes die erachter schuilgaan. Modernisten laten ‘eerlijk’ zien hoe zij te werk gaan: de functie bepaalt de vorm, de constructie is met het blote oog zichtbaar. Dit levert vaak strakke, vierkante dozen op. Nieuwe technologie maakt het tegenwoordig mogelijk om juist complexe, organische vormen te ontwerpen. Zulke ballonachtige rondingen worden blobarchitectuur genoemd. Blob is een afkorting van ‘binary large object’, een term uit de informatica voor grote hoeveelheden computerdata. De Italiaanse architect Massimiliano Fuksas ontwierp voor een winkelcentrum in Eindhoven een druppelvormig entreegebouw. Deze blob bestaat uit holle en bolle vormen waardoor de gevels en het dak ongemerkt in elkaar overlopen. De gekromde glazen pui zorgt voor indrukwekkende lichtreflecties.13.713.6106Materiaal De gebruikte materialen dragen in belangrijke mate bij aan de uitstraling van een gebouw. Voor bankgebouwen worden vaak luxe materialen gebruikt, zoals marmer. Eeuwenlang bepalen metselwerk en bakstenen het uiterlijk van gebouwen. In de negentiende eeuw geven gewapend beton, staal en glas architecten ongekende nieuwe mogelijkheden. Hierdoor kunnen grotere en lichtere gebouwen worden ontworpen. In 1933 laat stoffenhandelaar Schunck in Heerlen een warenhuis met grote glazen puien bouwen door de architect Frits Peutz. Het gebouw is een beroemd voorbeeld van modernistische architectuur in Nederland. Het is opgetrokken uit beton, staal en glas en heeft strakke vormen. Glas is hier functioneel om de koopwaar goed bij daglicht te kunnen tonen, maar geeft het warenhuis ook een moderne uitstraling. Het publiek noemt het warenhuis vol eerbied het Glaspaleis.Frits Peutz, Modewarenhuis Schunck (tegenwoordig cultureel instituut) Heerlen (1933).Disciplines Architectuur13Omgeving Soms sluit architectuur goed aan op de bestaande omgeving. Een nieuw gebouw gaat dan als het ware op in het ritme van de gevels van de omringende gebouwen. Bijvoorbeeld doordat het dezelfde hoogte, vorm, materialen en kleuren heeft. Maar een architect kan ook bewust kiezen voor een contrast, door een gebouw te ontwerpen dat sterk van zijn omgeving afwijkt. Op het Rokin in Amsterdam staat een effectenkantoor van Mart van Schijndel dat qua hoogte en gevelindeling goed bij zijn omgeving aansluit. Maar dit postmoderne gebouw onderscheidt zich door de speelse verwijzingen naar klassieke architectuur en de opvallende kleuren en materialen, zoals glanzend graniet en spiegelend glas. Dit gebogen, gekleurde glas weerspiegelt de monumentale panden uit de omgeving.Mart van Schijndel, Oudhof Effecten (1990).13.813.9107Constructie Letterlijk betekent constructie het samenvoegen van verschillende delen. In de architectuur zorgt de draagconstructie ervoor dat een gebouw overeind blijft staan. De muren, vloeren en fundering dragen samen het gewicht. In moderne architectuur is meestal sprake van skeletbouw. Een skelet van stalen of betonnen kolommen draagt het gewicht en houdt het gebouw overeind. Een architect kan ervoor kiezen het skelet ‘eerlijk’ zichtbaar te laten of te verbergen, bijvoorbeeld achter plaatwerk. Tegenwoordig kunnen computers afwijkende, ingenieuze constructies berekenen. In Arnhem wordt het hele dak van het stationsgebouw gedragen door een kolom met een spectaculaire twist, als een soort reuzenwokkel. Die constructie geeft ook richting aan de verkeerstromen van de reizigers en is beeldbepalend voor de vorm van de stationshal. Deze constructie bleek zo moeilijk om te maken dat hij uiteindelijk niet in beton is gegoten, zoals de bedoeling was, maar uit staal gemaakt.UNStudio Ben van Berkel, Stationshal Arnhem Centraal (2015). Zie ook V1306.13Visie Architecten bouwen vanuit een visie. Zij hebben ideeën over hoe gebouwen er uit moeten zien en functioneren om prettig te wonen, te werken en samen te leven. De visies van architecten hebben dus grote invloed op ons dagelijks leven. ‘Less is more’ was de slogan van de beroemde modernistische architect Ludwig Mies van der Rohe. Zijn uitgangspunt was: geen decoratie, de functie bepaalt hoe een gebouw eruitziet. De postmoderne architect Robert Venturi vond dat maar saai en zei: ‘Less is a bore’. Bij postmodernisten is er dan ook meer ruimte voor nietfunctionele zaken, zoals ornamenten, uitbundige kleuren en een mix van verschillende bouwstijlen. Speelse architectuur dus, zoals het Inntel Hotel in Zaandam. Deze blikvanger van het vernieuwde stadscentrum is een bonte stapeling van bijna zeventig traditionele Zaanse huisjes.WAM architecten, Inntel Hotel in Zaandam (2010).13.1013.11108het gebouw omgeven door supermodernistische hoogbouw. Zoals de luxe woon werktoren Montevideo (2005) van 139,5 meter hoog, ontworpen door Francine Houben van architectenbureau Mecanoo. Beschrijf het contrast tussen Hotel New York en de omringende gebouwen en gebruik daarbij de begrippen materiaal, vorm en omgeving. Verkennen1 Wat voor soort gebouwen spreken jou aan? Houd je bijvoorbeeld meer van oude historische gebouwen of van moderne nieuwbouw? Noteer een voorbeeld van een gebouw dat je aanspreekt en leg uit hoe dat komt. Verbreden2 Bekijk V1301 (3:40–9:30). De presentator stelt dat de Van Nellefabriek symbool staat voor het modernisme en het sterke vooruitgangsgeloof van begin twintigste eeuw. Leg dit uit.3 Bekijk V1303. De architecten van het Groninger Museum kregen de opdracht om een gebouw te ontwerpen waarin de verschillende collecties — van schilderkunst tot keramiek en zilver — tot hun recht komen. Leg uit hoe je dit terugziet in het gebouw.4 Bekijk afbeelding 13.04 en V1304. De wijk Brandevoort Helmond is een voorbeeld van neotraditionalisme, een architectuurstroming die veel voorkomt in Nederlandse nieuwbouwwijken. Het neotraditionalisme biedt herkenning, doordat het verwijst naar traditionele architectuur. Onderbouw deze bewering met voorbeelden uit de video, en benoem welke traditionele materialen en vormen je ziet.5 Bekijk afbeelding 13.12 en V1307. In 1901 wordt het hoofdkantoor van scheepvaartmaatschappij de HollandAmerika Lijn gebouwd op de Wilhelminapier in Rotterdam. Het Jugendstilgebouw is op dat moment het hoogste gebouw in de wijde omtrek. Ruim honderd jaar later is Hotel New York in het gebouw gevestigd en is OpdrachtenDisciplines Architectuur1313.12 Hotel New York, Rotterdam. J. Müller, C. M. Droogleever Fortuin & C.B. van der Tak (1901). Mecanoo Architecten, Montevideo (2005). Zie ook V1307.MontevideoHotel New York1099 Na de Tweede Wereldoorlog werden er in Nederland veel nieuwbouwwijken gebouwd. Sommige volgens de principes van het modernisme, andere gebaseerd op het structuralisme. Onderzoek de verschillende stedenbouwkundige uitgangspunten van het modernisme en het structuralisme. Presenteer je onderzoek in een beeldessay en gebruik indien mogelijk voorbeelden uit je eigen woonplaats. Verbinden10 Ga naar huizenverkoopsite funda.nl en zoek jouw droomhuis. Waarom heb je voor dit huis gekozen? Bedenk minimaal vijf kenmerken die jij belangrijk vindt voor je ideale huis en presenteer je bevindingen aan de klas.6 Kies vijf gebouwen die in dit hoofdstuk worden besproken en analyseer ze op basis van de zes kenmerken : v Functie — Wat voor uitstraling heeft dit gebouw volgens jou? Kun je de functie herkennen?v Vorm — Welke vormen zie je?v Omgeving — Beschrijf hoe het gebouw zich verhoudt tot zijn omgeving.v Materiaal — Welke materialen zijn er gebruikt?v Constructie — Probeer te achterhalen welk type constructie is gebruikt.v Visie — Probeer te achterhalen wat de visie van de architect was. Kun je deze onderbrengen in een stroming? Gebruik voor deze vraag het Analysemodel Architectuur en raadpleeg het internet voor meer informatie over de gekozen gebouwen. Verdiepen7 Veel lokale kranten laten hun lezers eens per jaar stemmen voor een architectuurprijs. De vraag of hedendaagse architectuur een verrijking is voor de stad, roept veel reacties op. Presenteer je eigen top vijf van hedendaagse architectuur uit jouw woonplaats of provincie, gebouwd na 1980. Geef in je presentatie je motivatie en noem de architect, het bouwjaar en zo mogelijk de architectuurstroming waartoe je het gebouw kunt rekenen.8 Bekijk afbeelding 13.11, het Inntel Hotel in Zaandam. De architecten beschouwen een hotel als een tijdelijk huis. De vrolijke stapeling van lokale Zaanse huisjes verwijst hiernaar. Dit humorvol mixen van stijlen is een kenmerk van het postmodernisme. Maak je eigen postmoderne wooncomplex in de vorm van een collage waarin je vanuit bestaande gebouwen nieuwe architectuur laat ontstaan. Laat je inspireren door de fotocollages van Anastasia Savinova (afbeelding 13.13 ), Filip Dujardin ( V1308 ) of Matthias Jung ( V1309 ).13Anastasia Savinova, Genius Loci (2016).13.13Next >